به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، محمدعلی موحد، شامگاه دوشنبه (۱۹ خرداد) در در هشتصد و شصتمین شب از سلسله‌شب‌های مجله بخارا و مراسم رونمایی از کتاب های برگ‌وبار و گوهر معنا با حضور جمعی از اندیشمندان، در تالار خلیج فارس فرهنگسرای نیاوران با پرهیز از سخن گفتن درباره خود، اظهار داشت: دست و پا زدیم اما کاری که واقعا بشود در حساب آورد ننوشتیم. به بیان همشهری من صائب تبریزی؛ در مشق جنون گرچه سر آمد همه عمر/ سطری که توان داد به دستی ننوشتیم.

وی با خواندن ابیاتی از سعدی شیرازی ادامه داد: نظرم این است که اگر از هزار بیت، یکی را ببینند و بپسندند برای من کافی است.

این پژوهشگر و مولوی‌شناس بیان کرد: چیزی که درباره کار خود می توانم بگویم همان است که عطار در ابتدای تذکره الاولیاء می گوید: خودم را به فتراک بزرگان بسته‌ام و اگر آبرویی برایم فراهم شده است از نام آنان است.

وی با خواندن ابیاتی از مولوی ادامه داد: نرسی به بازِ پران پی سایه‌اش همی‌دو/ به شکارگاه غیب آ بنگر شکار باری/ به نظاره و تماشا به سواحل آ و دریا/بستان ز اوج موجش در شاهوار باری.

این استاد در تشریح این ابیات گفت: مولوی برای چون منی می گوید که نمی توانی به آنکه در اوج آسمان پرواز می کند برسی، می توانی به دنبال سایه اش بروی و من این کار را کردم.

وی در پاسخ به سوالی درباره آینده ایران گفت: از جوانان باید درباره آینده بپرسید ما از گذشته می‌دانیم. آینده در دست جوانان است.

موحد نمونه‌ای برای فهم، تحقیق و وقار علمی

جامعه‌شناس و عضو هیات‌علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نیز در آغاز این برنامه با تشریح مسیر علمی استاد موحد گفت: او از گستره‌ای عظیم از موضوعات سخن می‌گوید؛ از انرژی و شرکت‌های نفتی و تاریخ پیچیده آن تا مسائل و دعاوی حقوق بین‌الملل، از نسبت دین و دولت و مناقشات آن، تا حقوق بشر، عدالت، آزادی و حتی سوء‌استفاده‌هایی که از ۶۰ سال سلوک صادقانه در این سرزمین شده است.

مقصود فراستخواه، افزود: موحد استادی است که یک چشم به جهان کثرت و واقعیت‌های عینی دوخته و چشم دیگر به عالم وحدت و معانی. چه دانش‌پژوهی، چه حیات سرشاری. چه صحیفه‌ای از زندگی و فضیلت، از حیات معقول و مدنیِ یک موحد. او از واپسین گوهرهای نسلی تکرارناشدنی‌ست: نسل آموزگاران بزرگ، نسل عصر علامه‌ها.

فراستخواه با بیان که نتوانسته توصیفی برای آثار موحد ارائه کند، اظهار داشت: هرچه کردم تا از این حجم آثار و تنوع بی‌نظیر آن که تنها دیباچه‌هایش، مقدمه‌ دو جلد کتابی قطور را شکل می‌دهد قطعه‌ای مختصر برای این مجلس برگزینم، نتوانستم. هر بخش حاوی معرفت‌هایی جدی است.

وی با اشاره به کتاب خواب آشفته نفت، از تالیفات استاد موحد گفت: استاد توضیح می‌دهد که قرن بیستم ایران با قرارداد دارسی در ۱۹۰۱ آغاز شد؛ قرنی آکنده از دود و نفسِ صنعت نفت. او به سه انقلاب در تاریخ معاصر اشاره می‌کند: انقلاب مشروطه، جنبش ملی صنعت نفت و انقلاب اسلامی.

موحد با پرسشی ژرف ادامه می‌دهد، اینکه چگونه شد ساختار ایران چرا از توسعه‌ای معقول و پایدار بازماند؟ شرح این قصه‌ی پرغصه، مجالی فراخ‌تر می‌طلبد. در همین‌جا، استاد دست خواننده را می‌گیرد و به میان دنیای واقعی، اقتصاد سیاسی ایران و جهان، می‌برد. به اینکه چگونه بازی بزرگی در جهان شکل گرفت، با خاورمیانه و ایران در متن آن و اینکه برای زیست هوشمندانه در این بازی، چقدر خرد سیاسی، آگاهی ملی، و بلوغ مدنی لازم است.

عضو هیات‌علمی مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی گفت: او آبادانِ پالایشگاه را با آبادانِ ناصرخسرو مقایسه می‌کند؛ کشتی‌هایی که در انتظار پُر شدن از نفت، در خلیج لنگر انداخته‌اند. استاد از روش‌شناسی و مردم‌شناسی و توصیف‌های علمی در این عرصه سخن می‌گوید. در ماجرای کودتای ۲۸ مرداد، او روایتی مستند از عشایری ارائه می‌دهد که با علم و شعار، پیش از ظهر به‌سوی تلگراف‌خانه خرمشهر روان‌اند و به محمد مصدق، نخست وزیر وقت ایران، وفاداری نشان می‌دهند، اما در نیمروز همان روز، همان جماعت، زن‌ستیزانه به‌ سوی حاکم تک‌سالار فریاد می‌زنند.

این جامعه‌شناس افزود: چنین است ایران؛ یعنی سرزمینی که در آن، آهی شعله‌ور می‌شود و با پُفی خاموش. استاد موحد در مقام یک تحلیلگر واقع‌گرا، از حسادت‌ها، حساب‌گری‌ها، لجبازی‌ها، و تندروی‌ها در فرهنگ سیاسی ما می‌گوید اما هم‌زمان نشان می‌دهد چگونه از دل این دود و آتش، از میان بوی غلیظ نفت و سویه‌های انفجاری سیاست، همچنان صورت‌هایی عالی از خیال ایرانی، جنبش‌های مدنی، و نمونه‌هایی معقول از کنش مدنی در جریان‌اند.

وی در پایان خطاب به جوانان گفت: سخن پایانی‌ام را با ستایشی صادقانه از مقام استاد موحد به پایان می‌برم. این استاد ۶۰ سال پژوهید، نوشت، اندیشید، اما همواره با دقت، مسئولیت، شرافت قلم و فضیلت ذهن. او هم منابع داخلی را کاوید، هم اسناد خارجی را. همه‌چیز را سبک و سنگین کرد، روش تحقیق داشت و ترکیب اندیشه‌ها را به دقت رعایت کرد. بی‌ریا نوشت. اگر جایی از کسی شگفت‌زده شد، صادقانه گفت. اگر بیزاری جُست، با شجاعت علمی بیان کرد. جوانان عزیز، دور باشید از سطحی‌نگری و نزدیک شوید به عمقِ پژوهش. استاد موحد نمونه‌ای است برای فهم، تحقیق، و وقار علمی.

بازمانده‌ای از نسل طلایی پژوهشگران

علی دهباشی، مدیرمسئول مجله بخارا نیز در این نشست با اشاره به جایگاه موحد در سنت پژوهش‌گری ایرانی، از او به‌عنوان یکی از آخرین بازماندگان نسل طلایی پژوهشگران ایرانی یاد کرد.

همچنین در پایان این مراسم دو کتاب با نام‌های «برگ و بار» و «گوهر معنا» رونمایی و معرفی شد.

برگ و بار؛ تاملی در تاریخ، حقوق و اندیشه

کتاب «برگ و بار» مجموعه‌ای است از مقدمه‌هایی که دکتر موحد طی هفت دهه بر کتاب‌ها و آثار خود نگاشته است. این مقدمه‌ها نه‌تنها دریچه‌ای به ذهن و سبک پژوهشی نویسنده‌اند، بلکه آینه‌ای از تحولات فکری، تاریخی و حقوقی ایران معاصر به شمار می‌روند. در این کتاب، موحد با نگاهی دقیق و تحلیلی به سرگذشت‌های سیاسی و ساختارهای حقوقی ایران پرداخته و از خلال نثر فاخر خود، مخاطب را با روح جست‌وجوگر خود همراه می‌سازد.

گوهر معنا؛ سلوکی در ادب و عرفان

در مقابل، کتاب «گوهر معنا» مجموعه‌ای دیگر از مقدمه‌های نویسنده است که با محوریت ادبیات و عرفان تنظیم شده‌اند. این اثر، نمایشگر نسبت اندیشه‌های موحد با سنت معنوی ایران است و نشان می‌دهد چگونه او در برخورد با متون کلاسیک، چه در حوزه تصوف و چه در ادبیات فارسی، هم از دقت تحقیق برخوردار است و هم از لطافت ذوق. «گوهر معنا» برای دوست‌داران ادب فارسی و علاقه‌مندان به سلوک فکری و عرفانی اثری پربار و خواندنی است.

هر دو کتاب توسط انتشارات «کارنامه» منتشر شده‌اند.