کاربران سیاسی و غیرسیاسی ایکس فارسی درباره سقوط بشار اسد چه گفتند؟

خبر سقوط دولت بشار اسد در سوریه از مهمترین‌ رخدادهای سال ۲۰۲۴ میلادی بوده که بازتاب‌های زیادی در رسانه‌های ایران و جهان داشته است. در شبکه‌های اجتماعی به عنوان یکی از اصلی‌ترین رسانه‌های بازتاب دهنده افکار عمومی هم آمارها از واکنش‌های قابل توجهی در این زمینه حکایت دارد که اهمیت و عمق این رخداد سیاسی را در میان مردم نشان می‌دهد.

در ایکس فارسی و به استناد سامانه پایشگر شبکه‌های اجتماعی در بازه زمانی ۸ روزه (۱۷ تا ۲۴ آذر ماه) بیش از ۲۵۰ هزار توئیت و ریتوئیت منتشر و ۲۳۸ میلیون بار بازدید و ۸ میلیون بار لایک شدند. در تلگرام فارسی نیز محتوای مربوط به سقوط بشار اسد از بازدید ۱ میلیارد و ۸۰۰ میلیونی پست‌های کانال‌های تلگرامی حکایت دارد. در پیام‌رسان داخلی ایتا نیز نزدیک به یک میلیون محتوا تولید و ۱۲۰ میلیون بازدید گرفته شده است.

بیشترین محتوا در روز انتشار خبر سقوط بشار اسد یعنی ۱۸ آذرماه رخ داده است؛ به گونه‌ای که در این روز در ایکس فارسی ۶۷ هزار توئیت و ریتوئیت و در تلگرام فارسی ۱۷۷ هزار پست نشر و بازنشر شده‌اند.

گروه داده‌کاوی ایرنا به منظور رصد افکار عمومی و تحلیل گرایش‌های فکری فعال و موثر در باره رخداد سقوط بشار اسد به تحلیل محتوای ایکس فارسی و توئیت‌های پربازدید این بستر در بازه زمانی وقوع رخداد یعنی ۱۷ تا ۲۴ آذر ماه ۱۴۰۳ پرداخته است.

فعال‌ترین کاربران انتشاردهنده محتوا

فعال‌ترین کاربران ایکس فارسی به کاربرانی گفته می‌شود که فارغ از میزان لایک و کامنت و بازنشر، بیشترین تعداد توئیت را در ارتباط با موضوع سقوط بشار اسد منتشر کرده‌اند. در بررسی فعالیت این کاربران، شناخت کاربرانی با فعالیت زیاد و غیرعادی و هویت نامشخص که زمان عضویت زیادی در شبکه ایکس ندارند، مهم است. چون این موارد به بدافزارها و ربات‌ها نسبت داده می‌شوند که نوعا فعالیت زیادی در این بستر دارند.

کاربر «مهتاب» با بیش از ۸۰۰ توئیت در کمتر از ۷ روز، از کاربرانی است که سابقه عضویتش در ایکس فارسی تنها دو سال بوده و به خاطر هویت نامشخص، گمانه فعالیت ربات‌گونه آن محتمل به نظر می‌رسد.

در میان رسانه‌ها، العربیه فارسی، ایران اینترنشنال و ایران نیوز به ترتیب با ۶۴۹، ۵۴۸ و ۵۳۱ توئیت از فعال‌ترین رسانه‌های انتشاردهنده محتوای سقوط بشار در سوریه بودند که جملگی گرایش‌ مخالف نظام دارند.

حضور کاربران سلطنت طلب در این فهرست با پوشش ناشناس یا هویت مشخص نیز قابل توجه است، اما انتشار ۳۹۱ و ۵۱۶ توئیت در چند روز، رفتار غیرعادی این کاربران را نشان می‌دهد.

در ادامه این فهرست ۱۰ موردی، یک اکانت منتسب به جبهه اصولگرایی و یک اکانت نزدیک به گروه مجاهدین خلق (منافقین) نیز قابل مشاهده است که به دلیل سابقه عضویت بسیار کم (۶ ماه) دومی، می‌توان در طبیعی بودن فعالیت این اکانت (سیمای آزادی) شک کرد.

سهم جریانات سیاسی در انتشار محتوا پیرامون سقوط اسد

در بررسی جریانات فکری کاربران سیاسی و غیرسیاسی ایکس فارسی که توئیت‌هایشان بیشترین تعداد بازدید را در بازه زمانی مورد نظر دریافت کردند، تقابل دو طیف سیاسی سلطنت‌طلب و کاربران منتسب به جریان پایداری و مصاف قابل توجه است؛ به گونه‌ای که بخش قابل توجهی از توئیت‌های پربازدید، به دو قطبی این دو جریان در شبکه ایکس مربوط بوده است.

در میان توئیت‌های پربازدید که حداقل ۱۷۹ هزار بازدید و حداکثر ۶۸۱ بازدید دریافت کردند (۸۰ درصد توئیت‌های پربازدید)، اصلاح‌طلبان و جریان میانه‌رو کمترین سهم را به خود اختصاص دادند، در حالی که کاربران روزمره‌نویس که عمدتا رویکرد سیاسی مشخصی نداشته و روزنامه‌نگاران و رسانه‌های خبری را شامل شدند، سهم قابل توجهی نزدیک به آمار کاربران مخالف نظام در میان توئیت‌های پربازدید داشتند.

در گراف زیر، شمایی دیگر از نمودار سانبرست (خورشیدی) بالا قابل مشاهده است:

درصد کاربرانی که در جریان سقوط بشار اسد بیشترین تعداد بازدید را در ایکس فارسی دریافت کردند، از طریق استخراج از سامانه و کدگذاری توئیت‌ها انجام شده است. ضمن اینکه علاوه بر کلیت جریان سیاسی، زیرشاخه‌های آن نیز به تفکیک درصد مشخص شده است.

در میان توئیت‌های پربازدید مربوط به سقوط بشار اسد، سلطنت طلبان و جریان روزمره‌نویس با جهتگیری نامشخص بیشترین و در سوی مقابل تجزیه طلبان و طیف سیاسی اعتدالی و میانه‌رو کمترین سهم را داشته‌اند. اصولگرایان بیش از اصلاح‌طلبان در این کارزار مجازی فعال بودند و طیف سیاسی نزدیک به مصاف و پایداری از فعال‌ترین دسته‌بندی‌های سیاسی منتسب به اصولگرایان در این موج بوده است.

در مجموع اپوزیسیون با ۴۰ درصد، روزمره نویسان با ۲۹ درصد، اصولگرایان با ۲۰ و اصلاح طلبان با ۱۱ درصد، ترکیب تولیدکنندگان محتوا در این زمینه را نشان می‌دهند.

مضامین اصلی توئیت‌های اصولگرایان

اکانت‌های اصولگرایی مضامین مختلف و حتی متضادی را در قبال سقوط اسد در سوریه انتشار دادند. در حالی‌ که برخی بر اهمیت حضور مردم سوریه در تعیین سرنوشت خود تاکید و بیانات رهبر معظم انقلاب را یادآوری نمودند، برخی دیگر نیز بر این باور بودند که نظام، باید به طور مشخص و واضح حمایت خود از سوریه به عنوان یکی از مجاری مقابله با اسرائیل را اعلام کند.

گروهی از این طیف فکری در ایکس فارسی از موضع‌گیری اصلاح‌طلبان انتقاد کردند و تیتر روزنامه‌هایی مانند شرق و هم‌میهن را مصداق انفعال در برابر دشمن دانستند. اشاره به سیاست‌ها و مواضع شهید سلیمانی در کنار انتقاد از برخی اظهارات رئیس‌جمهور پزشکیان از دیگر مضامین پرتکرار کاربران منتسب به اصولگرایی بود که توئیت‌های آنها بازدیدهای بیشتری در ایکس فارسی گرفته‌اند.

مضامین اصلی توئیت‌های اصلاح طلبان

مواضع اکانت‌های اصلاح‌طلب تا حد زیادی با اصولگرایان متفاوت بود و تمایل زیادی برای تقابل و پاسخ به رقیب سنتی در میان کاربران ایکس فارسی مشاهده نشد. از سوی دیگر، بحث عبرت‌گیری از وقایع سوریه مضمون مهم و پرتکرار توئیت‌های پربازدید اصلاح‌طلبی بود.

برخی رسانه‌های منتسب به اصلاح‌طلبان تصاویر ویدئویی زندان صیدنایا را نشر و بازنشر کردند و در صفحه برخی کاربران روزمره‌نویس نیز انتشار این ویدئوها ادامه داشت. بحث هزینه‌کرد ایران در سوریه نیز از دیگر مضامین پرتکرار توئیت‌های پربازدید این طیف بود که برخی تنها به همین دلیل، حتی از سقوط بشار استقبال کردند.

در سوی مقابل، برخی از کاربران اصلاح‌طلب که مواضعی نزدیکتر به اصولگرایان در محتوای آنها دیده می‌شود از اولویت حمایت از قدرت‌هایی مانند اسد در مقابل بی‌قدرتی گفتند و سرنوشت کنونی سوریه را با لیبی و رژیم صدام حسین مقایسه کردند. یکی از کاربران نیز از جالب بودن تبریک حماس به رژیم جدید مستقر در سوریه در روزهای اخیر نوشت.

مضامین اصلی توئیت‌های مخالفان نظام

طیف سیاسی مخالف نظام که در صدر آنها سلطنت‌طلبان بودند از جمله فعال‌ترین و پرشمارترین طیف‌های سیاسی ایکس فارسی هستند که در باره سقوط بشار اسد سنگ تمام گذاشتند. لشگر سایبری این طیف با القای امید به براندازی، به مقایسه سیستم قدرت در سوریه و ایران پرداخته و قربانی دیگر در خاورمیانه را، ایران عنوان کردند.

علاوه بر قیاس و شباهت‌ قائل شدن میان حکومت بشار اسد و سیستم قدرت در جمهوری اسلامی، بخش مهمی از مضامین مخالفان نظام به توهین و تخریب علیه مقام‌های ایرانی و اظهارات آنها و همچنین کاربران ارزشی و انقلابی اختصاص داشت.

قهرمان‌سازی از ارتش سوریه، بازنشر اظهارات منفی برخی مقام‌های کشورهای دیگر علیه ایران و نیز انتشار تصاویر شادی مردم سوریه از سقوط اسد، از دیگر مضامین و موضوعاتی بود که توئیتری‌های تجزیه‌طلب، اپوزیسیون و سلطنت‌طلبان درباره سقوط بشار اسد منتشر کردند.

تحلیل و جمع‌بندی

۱. جریان‌شناسی طیف‌های فکری متنوع در ایکس فارسی در موضوع سقوط بشار اسد نشان می‌دهد سلطنت‌طلبان از پرکارترین جریان‌های سیاسی بودند که با بروز این رویداد، فعالیت گسترده و سازمان‌دهی شده‌ای در این بستر انجام دادند و تلاش کردند القا کنند که با سقوط اسد در سوریه، امیدواری آنها برای براندازی نظام مستقر در ایران افزایش یافته است. فعالیت اکانت‌های بی‌هویت، نامعتبر و تازه‌کار، بر رفتار سازماندهی شده و ربات‌گونه این جریان برانداز دلالت دارد.

۲. در این موضوع، سهم اصولگرایان در توئیت‌های پربازدید و موثر ایکس فارسی بیش از اصلاح‌طلبان بوده است. در حالی‌ که جریان پایداری و مصاف بیشترین حجم را در میان طیف‌های اصولگرایی به خود اختصاص دادند، میانه‌روها و جریان اعتدالی سهم حداقلی را در تولید این محتوا داشتند.

۳. برخی اصولگرایان توئیتری از مواضع رهبری نوشته و آن را مورد تاکید قرار دادند، در حالی‌ که برخی اکانت‌ها با مواضع رادیکال در این جریان، از دخالت مستقیم ایران در مسائل سوریه استقبال کردند. در سوی مقابل، اصلاح‌طلبان رویداد سوریه را عبرت آمیز برای مقام‌های ایران عنوان کرده و از اهمیت توجه به خواسته‌های مردم نوشتند.