به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری زمانی به عنوان سرزمین رودهای خروشان و سرچشمه اصلی ۲ رود بزرگ و مهم کارون و زاینده رود شناخته می‌شود اما همین استان پرآب هم از تیررس خشکسالی در امان نبوده و به دلیل این پدیده به نسبت شدید طی ۲ سال اخیر منابع آبی این استان در شرایط بحرانی قرار گرفته است.

کاهش آورد رودخانه، خشک‌شدن بسیاری از چشمه‌ها، رودخانه‌ها، چاه‌ها و قنات‌ها، کاهش سطح ایستابی منابع آب‌های زیرزمینی از جمله پیامدهای ناشی از خشکسالی‌های پیاپی سال‌های اخیر در سرزمین آب‌ها است.

براساس گزارش اداره کل هواشناسی چهارمحال و بختیاری در شرایط کنونی ۹۸ درصد مساحت این استان را خشکسالی فراگرفته است و در برخی مناطق از جمله شهرستان‌های اردل و کوهرنگ این رقم به ۱۰۰ درصد می‌رسد.

مدیرکل هواشناسی چهارمحال و بختیاری اعلام کرد: در صورت شرایط عادی(نرمال) باید ۴۶۵.۵ میلی‌متر بارش در استان به ثبت می‌رسید در حالی که آمارها نشان می‌دهد ۲۱۷.۵ میلی‌متر بارش به ثبت رسیده است و در این شرایط با کمبود ۲۴۸ میلی‌متر معادل ۵۳ درصد بارش در استان روبرو هستیم.

معصومه نوروزی می‌گوید: نمودارها نشان می‌دهد ۳۶ درصد از مساحت چهارمحال و بختیاری در وضعیت خشکسالی شدید و ۲۵ درصد در وضعیت خشکسالی خفیف تا متوسط روبرو است.

نوروزی افزایش میانگین دما در چهارمحال و بختیاری از ابتدای سال زراعی جاری نسبت به سال گذشته را از دیگر ویژگی‌های سال جاری عنوان کرد و اظهار داشت: میانگین دمای استان در سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۹ دهم درجه سانتی‌گراد و نسبت به میانگین بلند مدت ۱.۳ درجه سانتی‌گراد افزایش نشان می‌دهد.

تنش آبی در شهرها و روستاها

خشکسالی‌های اخیر موجب شده تا در زمستان سال ۱۴۰۲ از ۴۳ شهر چهارمحال و بختیاری ۱۸ شهر و از ۷۲۰ روستای استان ۳۳۷ روستا با تنش و چالش آبی روبرو شود و همچنین ۱۳۷ روستا نیز با تانکر آبرسانی شود.

اما برای بررسی هر چه بیشتر منابع آبی چهارمحال و بختیاری در شرایط خشکسالی به سراغ یکی از کارشناسان آب شرکت آب منطقه‌ای استان می‌رویم.

بیشتر بخوانید:

شرح کم‌آبی

کاهش ۳۰ درصدی بارش‌ها در چهارمحال و بختیاری

چهارمحال وبختیاری در سال آبی ۱۴۰۲ به عنوان سومین استان خشک و در سال آبی ۱۴۰۳ نیز پس از کهگیلویه و بویراحمد به عنوان دومین استان خشک کشور شناخته شد.

کارشناس شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری به خبرنگار ایرنا گفت: براین اساس میزان بارش‌های سال ۱۴۰۲ نسبت به میانگین بلند مدت ۳۰ درصد و سال ۱۴۰۳ نیز به میزان ۵۰ درصد کاهش نشان می‌دهد و بیشترین کاهش بارش‌ها در شهرستان‌های شهرکرد و بروجن گزارش شده است.

سید هاشم فاطمی با اشاره به پاییز و زمستان کم بارش ۲ سال اخیر افزود: شرایط خشکسالی ۲ سال اخیر نشان می‌دهد ذخایر برف چندانی در ارتفاعات چهارمحال و بختیاری وجود ندارد و همین امر موجب شده تا نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی و همچنین دبی پایه آب رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها به شدت کاهش یابد.

او ادامه داد: افزون بر این، آماربرداری‌ها و پایش منابع آبی در دفتر مطالعات شرکت آب منطقه‌ای نشان می‌دهد در شرایط کنونی دبی رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها در استان به شدت کاهش یافته است.

به گفته این کارشناس شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری، با توجه به کاهش بارش‌ها میزان نفوذ آب به سفره‌های زیرزمینی کاهش می‌یابد در این شرایط و براساس آمار برداری‌ها و پایش منابع آبی دفتر مطالعات شرکت آب منطقه ای استان دبی پایه آب رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنات‌ها به شدت کاهش یافته است در این شرایط با شروع فصل کشاورزی و برداشت‌ها به خصوص از منابع آب زیرزمینی شاهد کاهش دبی و آب‌دهی چاه‌ها و قنات‌ها خواهیم بود.

فاطمی اضافه کرد: با توجه به وابستگی چهارمحال و بختیاری به آب‌های زیرزمینی در تامین آب آشامیدنی،کشاورزی و صنعت در صورت مدیریت نکردن صحیح منابع آبی در ماه‌های پیش رو با مشکلات زیادی روبرو خواهیم بود.

طرح‌های آبی نجات بخش

این کارشناس آب شرکت آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری ادامه داد: شرایط خشکسالی پیش‌آمده پدیده‌ای طبیعی و خارج از اراده انسان است پس در این شرایط چاره‌ای به غیر از سازگاری با شرایط جدید وجود ندارد در این ارتباط طرح‌های آبی خوبی در استان تعریف شده که برخی از آنها در حال اجرا، برخی دیگر از جمله سد باباحیدر در حال بهره‌برداری و برخی دیگر از جمله سد شهدای چشمه علی در حال مطالعه است و در صورت بهره‌برداری از این طرح‌ها مشکلات آبی استان کاهش می‌یابد.

به گفته فاطمی، در کنار اجرای طرح‌های مهم و تاثیرگذار آبی در چهارمحال و بختیاری برای روزها و ماه‌های پیش رو راهی به جز صرفه‌جویی در مصرف آب وجود ندارد ودر صورت مدیریت صحیح منابع آب و مدیریت مصرف امکان کاهش ۲۰ تا ۳۰ درصدی مصرف آب وجود دارد.

تغییر الگوی کشت؛ اقدامی اجتناب‌ناپذیر

بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشترین میزان آب مصرفی در چهارمحال و بختیاری در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که با توجه به کاهش منابع آب زیرزمینی؛ تغییر رویه در کشت و کار مهمترین اصلی است که باید مورد توجه کشاورزان باشد.

فاطمی با اشاره به وجود چاه‌های پیزومتری برای بررسی ماهانه سطح منابع آب‌های زیرزمینی در همه دشت‌های چهارمحال و بختیاری گفت: از ابتدای مهرماه 1403تاکنون بدون استثنا این چاه‌ها کاهش و افت سطح ایستابی آب‌های زیرزمینی را نشان می‌دهد.

او یادآور شد: با توجه به اینکه میزان بارش برف و باران در پاییز و زمستان در سال آبی جاری در چهارمحال و بختیاری بسیار ضعیف بوده است افزایش افت و کاهش سطح ایستابی آب‌های زیرزمینی و تشدید این شرایط در ماه‌های پیش رو دور از انتظار نیست.

به گفته این کارشناس آب منطقه‌ای چهارمحال و بختیاری با توجه به کاهش منابع آب زیرزمینی تغییر الگوی کشت، استقبال کشاورزان از کشت‌های کم آب‌بر و پرهیز از کشت‌های آب‌بر از جمله ذرت و لوبیا تا حد امکان از جمله ضرورت‌هایی است که باید مورد توجه قرار گیرد چون به طور یقین محصول آنها در ماه‌های گرم سال به دلیل محدودیت منابع آبی و کاهش توان آب‌دهی چاه‌ها با مشکل بی‌آبی روبرو می‌شوند.

فاطمی خطاب به باغداران چهارمحال و بختیاری گفت: انتظار می‌رود با توجه به شرایط نامناسب منابع آبی استان باغداران همچون همیشه همکاری و اقدامات موثری از جمله هرس درختان، مالچ پاشی برای جلوگیری از تبخیر آب و استفاده از آبیاری‌های زیرسطحی را در دستور کار قرار دهند تا به این صورت میزان مصرف آب را به کمترین میزان خود برسانند.

کاهش آورد سد زاینده‌رود

او در خصوص مشکلات موجود در حوزه زاینده رود و کاهش حجم آبی و آورد این سد گفت: آمارها نشان می‌دهد حجم آبی سد زاینده رود به ۱۴۰ میلیون مترمکعب رسیده و بخشی هم حجم غیرقابل استفاده است.

فاطمی یادآور شد: با توجه به اینکه ذخایر برف زیادی در ارتفاعات چهارمحال و بختیاری وجود ندارد انتظار می‌رود آورد سد در ماه‌های آتی افزایش قابل توجهی نداشته باشد که امید می‌رود براساس پیش‌بینی اداره کل هواشناسی بارش‌های مطلوبی در بهار به ثبت برسد و به این صورت شرایط سخت پیش رو پشت سر گذاشته شود.

او اضافه کرد: با توجه به اینکه بخشی از آب آشامیدنی مصرفی شهرستان‌های بن، سامان، شهرکرد و بروجن از طرح آبرسانی بن – بروجن تامین می‌شود از مردم این شهرستان‌ها درخواست می‌شود بیشترین صرفه‌جویی را در مصرف آب داشته باشند تا بتوانیم همراه با مردم دیگر که در بخش آب آشامیدنی وابستگی شدیدی به رودخانه زاینده‌رود دارند سال آبی جاری و آینده پشت سر گذاشته شود.

فاطمی با تاکید بر ضرورت همکاری مردم سه استانی که از آب سد زاینده رود ذینفع هستند افزود: مسوولان باید از این شرایط درس بگیرند و با مدیریت صحیح تری بر سد زاینده رود و میزان آب رهاسازی شده اعمال شود تا در آینده مشکلات کمتری داشته باشیم.

بیشتر بخوانید:

نگرانی کشاورزان سرزمین رودها از دست خالی آسمان و خشکیدگی زمین

ثبت بی‌سابقه‌ترین خشکسالی در چهارمحال و بختیاری

ایران از جمله کشورهای خشک دنیا به شمار می‌رود با این وجود در سال‌هایی که بارش به یک مقدار مطلوبی اتفاق می‌افتد این اصل فراموش می‌شود که این کشور از نظر جغرافیایی خشک و نیمه خشک است.

رییس بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال وبختیاری به خبرنگار ایرنا گفت: بررسی شواهد در سال‌جاری نشان می‌دهد این استان با بی‌سابقه‌ترین خشکسالی طی ۵۰ سال گذشته روبرو است.

سید نعیم امامی با اشاره به کاهش ۵۰ درصدی بارش‌ها در چهارمحال و بختیاری افزود: کاهش بارش‌ها در مناطق شرقی استان شدیدتر گزارش شده است و نباریدن برف موجب شده تا ذخایر آبی چندانی در ارتفاعات شرقی این استان وجود نداشته باشد.

این محقق با تاکید بر ضرورت پیش‌بینی راهکارهایی برای مقابله با تبعات خشکسالی درحوزه‌های آبخیز، منابع طبیعی، گیاهان، درختان، سایر موجود و ساکنان شهرها و روستاها اظهار داشت: امروز شرایط به گونه‌ای رقم خورده است که باید خیلی جدی به دنبال راهکارهایی برای مقابله با خشکسالی باشیم.

امامی نخستین راهکار برای مقابله با پدیده خشکسالی را پیش‌بینی این پدیده عنوان کرد و افزود: امروز با اطلاعات و داده‌های ماهواره‌های هواشناسی دنیا امکان پیش‌بینی با دقت بیش از ۷۰ درصد وجود دارد و اگر این پیش‌بینی‌ها به موقع در اختیار مجاری تصمیم گیر قرار گیرد امکان تصمیم‌گیری و اندیشیدن تمهیدات لازم ایجاد می‌شود.

رییس بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری گفت: باید پذیرفت که در یک سرزمین خشک قرار داریم و نیازها و مصارف خود را براساس این شرایط تنظیم کرد.

کشت گیاهان مقاوم راهکاری که باید جدی دیده شود

امامی اضافه کرد: حرکت به سمت کاشت گیاهان مقاوم به خشکی با نیاز آبی کم به عنوان فضای سبز و گیاهان و درختان مثمر از جمله مهترین الزاماتی است که در بخش کشاورزی باید مورد توجه قرار گیرد.

او با اشاره به خسارت وارد کردن خشکسالی به زیرساخت‌های مختلف زراعی، باغی و گیاهی ادامه داد: ممکن است در اثر این پدیده درآمد بخش قابل توجهی از جامعه از بین برود که باید این مساله در قالب جلسه‌های مشورتی با کارشناسان و بهره‌برداران به صورت منظم مورد بررسی قرار گیرد.

او با تاکید بر ضرورت استفاده از منابع آب غیرمتعارف در شرایط سخت اضافه کرد: برای مصارفی که آب پاک و تمیز نیاز نیست باید به سمت استفاده از آب پساب شهری و منابع آب غیر متعارف حرکت کرد.

او همچنین بر ضرورت شناسایی مکان‌های مناسب برای ایجاد بندها و احداث سدهای زیرزمینی در مناطق کم بارش و نیمه خشک تاکید کرد و گفت: باید آب‌های جاری در دره‌ها و آبراه‌ها که در فصل‌های بارش اتفاق می‌افتد در زیرزمین ذخیره شود.

به گفته امامی ، برنامه‌ریزی برای استفاده از روش‌های آبیاری تحت فشار بایستی بیش از پیش مورد توجه قرار گیرد و به طور تقریبی همه کشتزارها و کشاورزی استان به این سامانه‌ها مجهز باشند.

این محقق همچنین بر ضرورت همه‌گیری، فراگیری و ترویج استفاده از سامانه‌های سطوح آبگیر باران به عنوان یک فرایند، پدیده و ابداع برای تامین آب مورد نیاز باغ‌ها و مزارع در مناطق خشک را مورد تاکید قرار داد و افزود: بخش تحقیقات آبخیزداری مدت ۱۰ سال است که در خصوص ایجاد سامانه‌های سطوح آبگیر باران مشغول به کار است و تاکنون الگوهایی برای ایجاد این سامانه‌ها ارائه شده است که در بعضی از مناطق استفاده می‌شود.

امامی همچنین باروری ابرها از سوی متخصصان هواشناسی را امری ضروری دانست و گفت: در این شرایط خاص و با هدف کاهش تاثیر خشکسالی چاره‌ای به غیر از باروری ابرها وجود ندارد.

او استفاده دوباره از هرزآب‌ها و آب‌هایی که در نتیجه آبیاری هرز می‌روند را یکی از راهکارهای مهم عنوان کرد و افزود: استفاده از هرزآب‌ها، فرایند آبیاری سطحی، آبیاری غرقابی و تحت فشار برای بازچرخانی و استفاده دوباره آب باید برنامه‌ریزی شود.

امامی پخش سیلاب برای تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و ذخیره‌سازی رواناب‌های فصلی برای اینکه بتوانیم آب‌ها را در فصل بارش جمع آوری و در دشت‌ها پراکنده کرد را از دیگر ضرورت‌هایی دانست که باید مورد توجه قرار گیرد.

بیشتر بخوانید:

جا خوش‌کردن خشکسالی در خانه رودخانه‌ها

تخصیص ناچیز از آب‌های سطحی

رییس هیات مدیره انجمن هیدورلوژی ایران با بیان اینکه در چرخه تغییرات آب و هوایی سال‌های خشک، تَر و نرمال داشته و همچنان تکرار نیز می‌شود به خبرنگار ایرنا گفت: آنچه مشهود است فاصله بین وقایع خشکسالی در کشور و استان‌های زاگرس‌نشین از جمله چهارمحال و بختیاری به دلیل گردش عمومی جو، اتفاقاتی که در اتمسفر زمین رخ داده، گرم شدن کره زمین کمتر و فراوانی آن بیشتر شده است.

روح الله فتاحی نافچی با اشاره به تغییرات غیرمعمول دهه اخیر افزود: هر منطقه‌ای که دچار خشکسالی می‌شود تبعاتی متوجه آن منطقه می‌شود و بستگی دارد که آن منطقه چقدر خود را برای مقابله با این شرایط آماده کرده و در برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب آن، بیلان درستی بسته و مصارف خود را در هماهنگی با ظرفیت های مطمئن تعریف کرده است.

او ادامه داد: خشکسالی که امروز کشور و به تبع آن استان‌های زاگرس‌نشین را تحت تاثیر خود قرار داده است از نوع خشکسالی هواشناسی و هیدرولوژیکی نیست بلکه از نوع اجتماعی و اقتصادی به شمار می‌رود.

فتاحی نافچی با اشاره به اینکه امروز دخل و خرج حوضه‌های آبخیز تناسبی با هم ندارد یادآور شد: اگر در منطقه‌ای بیش از ظرفیت‌های آن منطقه برای بهره‌برداری از منابع آب آن برنامه‌ریزی شود به طور قطع منابع آبی جواب‌گوی نیازهای روز افزون و بیش از حد تعریف شده نخواهد بود این مساله ارتباط خیلی مستقیمی با خشکسالی هواشناسی و هیدروژیکی ندارد.

او اظهار داشت: امروز در این شرایط خاص برای ایجاد اشتغال؛ کشاورزی بدون برنامه توسعه داده شده است و همین امر موجب شده تا از آبخوان‌ها بیش از حد برداشت و هر روز آبخوان‌ها ضعیف‌تر شود.

به گفته رییس هیات مدیره انجمن هیدورلوژی ایران، با توجه به ضعف آبخوان‌ها و همچنین پیشگیری از خشکسالی اقتصادی و اجتماعی باید به سمت استانداردهای بین‌المللی که همان برنامه ریزی برای ۵۰ تا ۶۰ درصد آب تجدیدپذیر است حرکت کرد.

فتاحی نافچی ادامه داد: میزان آب‌های سطحی در چهارمحال و بختیاری از آب‌های زیرزمینی بیشتر است اما تخصیص چندانی از این آب‌ها برای تامین نیازهای آبی داده نشده و بیشترین فشار برداشت آب در چهارمحال و بختیاری به خصوص مناطق شمال شرقی و حوضه آبریز بهشت آباد بر روی آب‌های زیرزمینی است.

او با اشاره به افزایش شمار حفر چاه‌ها در دشت‌ها گفت: شمار قابل توجه چاه‌های آب در چهارمحال و بختیاری نشان می‌دهد که برای تامین نیازهای آبی استان، بیش از ظرفیت بر روی منابع آب‌های زیرزمینی متمرکز شده است در حالی که این منابع هر روز در حال ضعیف شدن هستند.

به گفته فتاحی نافچی، هیچ اهتمامی به تقویت آبخوان‌ها در چهارمحال و بختیاری از طریق استحصال آب‌های سطحی و مهار سیلاب‌ها وجود ندارد.

او تاکید کرد: در این شرایط خشکسالی و کمبود منابع آب، کشت‌های باز جوابگو نیست و باید به سمت کشت‌های گلخانه‌ای حرکت کرد.

کلام آخر

انتظار می‌رود همانطور که خداوند در سوره شورا آیه ۲۸ می‌فرمایند آنگاه که بندگان من ناامید شوند باران رحمتم را نازل می‌کنم لطف و برکات خداوند در این ماه مبارک شامل حال مردم کشور و استان و حوزه کارون و زاینده رود شود و شاهد بارش مطلوب در روزها و ماه‌های پیش رو باشیم اما آنچه مشهود است مدیریت مصرف آب مهمترین اصلی است که در این شرایط حساس باید از سوی مردم مورد توجه قرار گیرد.

به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری سرچشمه ۲ رودخانه مهم کشور، کارون و زاینده‌رود است و بخشی از رودخانه دز نیز از این استان سرچشمه می‌گیرد و هرگونه تغییرات اقلیمی در این استان، استان‌های پایین دست را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.