به گزارش ایرنا، میراث فرهنگی ناملموس (ICH) به مجموعه‌ای از سنت‌ها، آداب‌ورسوم، دانش‌ها، مهارت‌ها و شیوه‌های زندگی اطلاق می‌شود که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و برای جوامع مختلف هویت فرهنگی و معنای خاصی دارد.

این میراث برخلاف میراث فرهنگی ملموس، که معمولاً شامل آثار فیزیکی و بناهای تاریخی است، به صورت غیرملموس و در قالب تجربه‌ها، رفتارها و تعاملات اجتماعی در جوامع وجود دارد. میراث فرهنگی ناملموس به‌طور مداوم در حال تغییر است و به نیازها و شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع پاسخ می‌دهد. به عبارت دیگر، این نوع میراث همواره در حال بازآفرینی و تطبیق است، زیرا نمی‌توان آن را در قالب اشیای ثابت محدود کرد.

یونسکو میراث فرهنگی ناملموس را به‌عنوان بخشی از فرهنگ زنده مردم تعریف کرده که موسیقی، رقص، زبان‌های بومی، آیین‌ها و دانش سنتی درباره طبیعت را شامل می‌شود..

قالیشویان مشهد اردهال؛ آئینی به قدمت تاریخ، تجلی‌گاه وفاداری

مراسم قالیشویان مشهد اردهال، یکی از آیین‌های کهن و منحصر به فرد ایرانی است که هر سال در دومین جمعه مهرماه در مشهد اردهال، واقع در غرب کاشان، برگزار می‌شود. این مراسم به پاسداشت یاد و خاطره امامزاده سلطان علی بن محمد باقر (ع)، فرزند امام محمد باقر (ع)، برگزار می‌گردد و در سال ۱۳۹۰ شمسی (۲۰۱۲ میلادی) در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به ثبت رسیده است.

در اوایل قرن دوم هجری، امام محمد باقر (ع) به دعوت اهالی فین و کاشان، فرزندش علی را برای تبلیغ دین اسلام به این منطقه فرستاد اما وی به دستور حاکم وقت به شهادت رسید. پس از شهادت سلطان علی، اهالی فین که از حامیان و دعوت‌کنندگان آن حضرت به این منطقه بودند، جنازه ایشان را در قالی پیچیده، بر دوش کشیده و با سلاح‌هایی در دست به نبرد با کفار مشغول شدند. عده‌ای نیز دشمنان را از اطراف جنازه پراکنده می‌کردند تا دیگر یاران آنان بتوانند قالی غرق در خون را به نهر آبی برسانند و ایشان را برای خاکسپاری غسل دهند.

این مراسم هر ساله در دومین جمعه مهرماه، معمولاً بین هفته دوم و سوم (نزدیک‌ترین هفته به ۱۷ مهر)، برگزار می‌شود. در این روز، حوالی ظهر، مردم فین کاشان به همراه مردمی که برای شرکت در این مراسم به این منطقه آمده‌اند، در صحن امامزاده گرد هم می‌آیند. نخست در وصف خوبی‌های شاهزاده سلطان علی و داستان کشته‌شدنش سخنرانی می‌شود، سپس چند تن از بزرگان فین داخل آستانه امامزاده می‌شوند و قالی مخصوصی را که می‌گویند پیکر شاهزاده را در آن پیچیده و شسته‌اند، لوله کرده و به سمت جوی قالیشویی که در نزدیکی مقبره است می‌روند تا قالی را به صورت نمادین بشویند.

قالی‌کشان را گروه بزرگی از مردم که چوب و چماق به دست دارند، از همه جهات احاطه می‌کنند و با تکان دادن چوب و چماق‌هایشان در هوا با صدای بلند می‌گویند: «حسین، حسین، حسین…» پس از شست‌وشو با تشریفات خاصی دوباره قالی را به داخل صحن صفا آورده و تحویل معتمدان و خادمان امامزاده می‌دهند. در انتها، پس از چندین بار دور زدن در اطراف صحن و سینه‌زنی در صحن فینی‌ها، مراسم خاتمه می‌یابد.

مراسم قالیشویان مشهد اردهال تنها مراسم مذهبی ایران است که بر اساس تاریخ شمسی برگزار می‌شود. رسم شستن قالی به آن رنگ ملی-ایرانی داده است. برخی بر این باورند که برگزاری این مراسم در مهرگان ارتباط تنگاتنگی با داستان سیاوش و یا آیین ستایش و نیایش تشتر (ایزد باران) و طلب باران داشته است؛ این احتمال وجود دارد که پیش از دفن سلطان علی در این محل، یکی از نیایشگاه‌های باستانی ایزد تیشتر دایر بوده است و پس از ورود اسلام به ایران و اتفاقات پیش‌آمده برای امامزاده علی، مراسم به شکل اسلامی برگزار شده است.

این آیین نمادی از همبستگی، ایمان و احترام به ارزش‌های دینی و فرهنگی است که نسل به نسل منتقل شده و همچنان با شور و حرارت برگزار می‌شود.

ایران، سرزمینی با تنوع فرهنگی و تاریخی، میزبان آیین‌ها و مراسمی است که ریشه در اعتقادات دینی و سنت‌های دیرینه مردم دارند. از جمله این مراسم، قالیشویان مشهد اردهال در کاشان و زیارت سالانه کلیسای سنت تادئوس در آذربایجان غربی هستند. هر یک از این رویدادها، نمادی از ایمان، همبستگی و پاسداشت میراث معنوی محسوب می‌شوند و هر ساله هزاران زائر و شرکت‌کننده را به خود جذب می‌کنند.

زیارت کلیسای سنت تادئوس؛ گردهمایی معنوی ارمنیان جهان

مراسم زیارت کلیسای سنت تادئوس یا تادئوس مقدس، که به نام‌های «قره کلیسا» یا «کلیسای سیاه» نیز شناخته می‌شود، یکی از آیین‌های مذهبی مهم مسیحیان ارمنی است که هر ساله در شمال غربی ایران برگزار می‌شود. این مراسم به پاسداشت یاد و خاطره سنت تادئوس، یکی از حواریون حضرت عیسی مسیح (ع)، برگزار می‌شود.

تادئوس مقدس در سال ۶۶ میلادی به همراه ساندخت، دختر پادشاه ارمنستان و تعدادی از نوکیشان مسیحی به شهادت رسید و در مکان فعلی کلیسا به خاک سپرده شد. از آن زمان، این مکان به زیارتگاهی برای ارامنه تبدیل شد و هر ساله در اواخر تیرماه و اوایل مردادماه، مراسم زیارتی با حضور هزاران نفر برگزار می‌شود.

در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۹۹، (۲۰۲۰) آیین زیارت کلیسای سنت تادئوس به صورت مشترک توسط ایران و ارمنستان در فهرست میراث فرهنگی ناملموس یونسکو به ثبت رسید. این ثبت جهانی نشان‌دهنده اهمیت فرهنگی و مذهبی این مراسم برای جامعه ارامنه و مردم است.

کلیسای تادئوس مقدس در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی شهرستان چالدران، در استان آذربایجان غربی ایران، واقع شده است. این کلیسا در کنار روستایی به همین نام قرار دارد و در تاریخ ۷ ژوئیه ۲۰۰۸ (۱۸ تیر ۱۳۸۷)نیز در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

هر ساله، هزاران زائر ارمنی از سراسر جهان به این مکان مقدس می‌آیند تا در مراسم زیارت شرکت کنند. این مراسم نیایش، قربانی کردن، موسیقی مذهبی و رقص‌های سنتی را شامل می‌شود که نشان‌دهنده پیوند عمیق فرهنگی و مذهبی جامعه ارامنه با این مکان مقدس است.

ثبت جهانی این آیین، نه‌تنها به حفظ و تداوم این سنت دیرینه کمک می‌کند، بلکه به معرفی فرهنگ و تاریخ غنی ارامنه و نقش مهم آن‌ها در تنوع فرهنگی جهان نیز می‌پردازد و نشانه هم زیستی ادیان در گستره فرهنگی ایران است.

پلی میان گذشته و آینده

مراسم قالیشویان و زیارت کلیسای سنت تادئوس نه تنها نشان‌دهنده ریشه‌های مذهبی و فرهنگی مردمان ایران هستند، بلکه به عنوان میراثی جهانی، نقش مهمی در تقویت هویت فرهنگی و حفظ سنت‌ها برای نسل‌های آینده دارند. ثبت این آیین‌ها در یونسکو، گامی در جهت پاسداشت و انتقال این ارزش‌های کهن به جهانیان است. این مراسم‌ها، علاوه بر جنبه‌های معنوی، بستری برای تعاملات فرهنگی و اجتماعی میان گروه‌های مختلف نیز فراهم می‌کنند و بر اهمیت حفظ میراث ناملموس تأکید دارند.