واکاوی حکم دیوان بین‌المللی کیفری علیه نتانیاهو و گالانت؛ پرونده‌ای با تبعات حقوقی بلندمدت

به گزارش ایران جاب نیوز به نقل از ایرنا، دیوان کیفری بین‌المللی لاهه پنجشنبه ۲۱ نوامبر (اول آذر) حکم جلب بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و یوآو گالانت، وزیر دفاع پیشین این رژیم را صادر کرد. بر اساس این حکم، اتهام جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت به نتانیاهو، گالانت نسبت داده شده است.

درحالی که برخی از کشورهای دنیا؛ از جمله کانادا، ایتالیا، بلژیک، هلند، نروژ، سوئد و کلمبیا از حکم دیوان کیفری لاهه حمایت کردند. جو بایدن رئیس جمهور آمریکا حکم این دیوان را غیرقابل قبول خوانده و اعلام کرد که آمریکا همچنان در کنار اسرائیل می‌ماند.

ضمن اینکه مایک والتز مشاور امنیت ملی در دولت آینده دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا اعلام کرد که آمریکا در ماه ژانویه ۲۰۲۵ (دی ۱۴۰۳) پاسخی قوی به تعصبات یهودستیزانه این دیوان و سازمان ملل متحد خواهد داد.

دیوان کیفری بین‌المللی که مقر آن در لاهه هلند است (International Criminal Court به اختصار ICC)، نخستین دادگاه دائم بین‌المللی برای رسیدگی به جرایم نسل‌کشی، جنایات علیه بشریت، جنایت جنگی و جنایت تجاوز است. این دادگاه به جرایمی رسیدگی می‌کند که توسط اتباع یا در قلمرو یکی از کشورهای عضو انجام و یا اینکه با تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد به این دیوان احاله شده باشد.

دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به همت دفتر هم‌اندیشی اساتید و نخبگان این دانشگاه و با همکاری نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه تهران میزبان دو حقوقدان و عضو هیات علمی این دانشگاه و جمعی از اساتید و دانشجویان در نشست عدالت‌خواهی بین‌المللی در بستر تحولات منطقه بود.

عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران در این نشست ضمن ارائه تحلیل‌های تخصصی در خصوص اقدامات اسرائیل و تبیین مسئله مهاجرت اجباری فلسطینیان به موضوعاتی از جمله جنایات جنگی، ادعای نسل‌زدایی (ژئوسید) و عدم اجرای دستورات موقت دیوان بین‌المللی دادگستری توسط اسرائیل اشاره کرد.

عبدالله عابدینی با اشاره به ویرانی‌های گسترده در مناطق غزه و لبنان و محدودیت‌های اعمال‌شده توسط رژیم اسرائیل، هدف نهایی این اقدامات را وادار کردن مردم به مهاجرت اجباری عنوان کرد و افزود: در صورت باز شدن مرزهای آبی، احتمالاً بسیاری از مردم منطقه تصمیم به ترک سرزمین‌های خود خواهند گرفت.

وی در این نشست با حضور محمدهادی ذاکرحسین، عضو هیات علمی دانشگاه تهران و جاوید منتظران دبیر علمی نشست و پژوهشگر دکتری حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران، ادامه داد: این نوع اقدامات، مطابق اصول حقوق بین‌الملل، می‌تواند به‌عنوان نقض حقوق بشر و جرایم جنگی تلقی شود.

نسل کشی و چالش‌های اثبات آن در دیوان بین‌المللی

دانش آموخته دکتری حقوق بین الملل دانشگاه تهران به نسل کشی رژیم صهیونیستی علیه فلسطینیان پرداخت و بیان کرد: البته با توجه با سخت گیری ها، اثبات این جرم در دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه به دلیل نیاز به شواهد قاطع و پیچیدگی‌های حقوقی بسیار دشوار است.

عابدینی به پرونده‌های پیشین دیوان بین‌المللی دادگستری، نظیر بوسنی علیه صربستان و کرواسی علیه صربستان، اشاره و خاطرنشان کرد: دیوان برای صدور حکم در این‌گونه پرونده‌ها به متقاعد شدن کامل نیاز دارد.

وی با این پیش بینی که ممکن است پرونده کنونی رژیم اسرائیل به دلیل تفاوت‌های چشمگیر با سایر پرونده‌ها، به صدور حکمی تاریخی منجر شود، به استعفای نماینده حقوقی اسرائیل در دیوان لاهه اشاره کرد و دلیل آن را حجم بالای جنایات و ویرانی‌های رژیم دانست.

بررسی دعوای آفریقای جنوبی علیه اسرائیل و نیکاراگوئه علیه آلمان

عابدینی به برخی دعواهای بین المللی همچون آفریقای جنوبی علیه اسرائیل و نیکاراگوئه علیه آلمان پرداخت و در خصوص دعوای آفریقای جنوبی علیه رژیم صهیونیستی توضیح داد: تاکنون ۱۰ دولت به‌ عنوان معترض ثالث به این پرونده پیوسته‌اند و سه دستور موقت از دیوان بین المللی لاهه درخواست شده که دستور موقت سوم دیوان، اسرائیل را ملزم به توقف عملیات نظامی در رفح می‌کند، اما بخش عمده‌ای از این دستور اجرا نشده است. این پرونده در آینده می‌تواند پیامدهای حقوقی گسترده‌ای داشته باشد و نتیجه آن طی سه تا چهار سال آینده مشخص خواهد شد.

این کارشناس مسائل حقوقی دعوای نیکاراگوئه علیه آلمان را به دلیل صدور تسلیحات به اسرائیل دانست و توضیح داد: نیکاراگوئه در این پرونده نتوانست دیوان بین المللی لاهه را قانع کند که آلمان با این اقدامات، به نسل‌کشی کمک می‌کند. با وجود این، خبرهایی از ادامه صادرات تسلیحات آلمان به اسرائیل منتشر شده است.

عضو هیات‌علمی دانشگاه تهران به نظریه مشورتی اخیر دیوان بین‌المللی دادگستری لاهه اشاره کرد که در آن، حضور مستمر اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی غیرقانونی اعلام شده است.

دیوان بین المللی از اسرائیل خواسته به حضور خود در این مناطق پایان دهد و تمام خسارت‌های واردشده به ملت فلسطین، به‌ویژه خسارت ناشی از بهره‌برداری از منابع طبیعی، را جبران کند. دیوان همچنین به دولت‌های جهان هشدار داده که نباید اقدامات اسرائیل را به رسمیت بشناسند.

عابدینی در پاسخ به پرسشی درباره عدم اجرای دستورات موقت دیوان توسط اسرائیل، گفت: نظام حقوق بین‌الملل فاقد سازوکار قهری برای تضمین اجرای احکام است. اما اجرا نکردن دستورات این دادگاه بین المللی می‌تواند در ارزیابی قضات و اثبات نسل‌کشی مؤثر باشد. به‌ طور خاص، این مسئله نشان‌دهنده فقدان تعهد اسرائیل به حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات و ممکن است بر قضاوت دیوان تأثیر بگذارد.

موضع ایران در پرونده آفریقای جنوبی علیه اسرائیل

عابدینی در پاسخ به پرسش دیگری درباره مداخله نکردن ایران در این پرونده رژیم صهیونیستی در دیوان بین المللی لاهه نیز اظهار کرد: از منظر حقوقی، ورود ایران به این دعوی به معنی شناسایی این رژیم نخواهد بود و ایران با ارائه بیانیه‌ای قوی می‌تواند موضع صریح خود را بدون آنکه وارد جنبه‌های سیاسی ماجرا شود اعلام کند.

وی معتقد است: حمایت عمومی از فلسطین و محکومیت اسرائیل در مجامع بین‌المللی رو به افزایش است و بسیاری کشورهای حامی اسرائیل نیز از مواضع پیشین خود عقب‌نشینی کرده‌اند.

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران نیز به عنوان دیگر میهمان این نشست در سخنانی به بررسی حقوقی اقدامات اسرائیل در فلسطین و لبنان، به‌ویژه پس از اکتبر ۲۰۲۳، پرداخت و این اقدامات را مصداق جنایات بین‌المللی دانست.

محمدهادی ذاکرحسین تأکید کرد: اسرائیل نه تنها مرتکب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت شده، بلکه جنایات تجاوز و نسل‌کشی نیز در اقدامات این رژیم مشهود است. این چهار نوع جنایت که در حقوق بین‌الملل تعریف شده‌اند، همگی در اقدامات اسرائیل به وضوح مشاهده می‌شوند. اسرائیل با استفاده از تیم‌های مشاوران حقوقی تلاش می‌کند جنایات خود را توجیه کند. اما از اکتبر ۲۰۲۳ به نظر می‌رسد این مشاوران به جای پیشگیری از نقض حقوق بشر توسط رژیم صهیونیستی، راهنمایی‌هایی برای نقض گسترده‌تر به آنها ارائه داده‌اند.

به گفته این دانش آموخته حقوق جزا و جرم شناسی، اسرائیل تنها به ظاهر در حال جنگ است، اما در واقع نسل‌کشی سازمان‌یافته‌ای را علیه مردم فلسطین و غزه دنبال می‌کند. حملات اسرائیل به اهداف غیرنظامی، از جمله مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز درمانی، اماکن مذهبی، همچنین استفاده از سلاح‌های ممنوعه مانند فسفر سفید، به وضوح مصداق جنایات جنگی است.

رژیم آپارتاید و نقض حقوق فلسطینیان

ذاکرحسین به مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند اسرائیل علیه فلسطینان در جنگ غزه علیه فلسطینیان اشاره کرد و هدف قرار دادن غیرنظامیان و اماکن فرهنگی را از آن جمله نام برد و افزود: اسرائیل با حمله به اماکن آموزشی، مذهبی و فرهنگی مردم غزه، حقوق اولیه‌ فلسطینی ها از جمله حق آموزش و آزادی مذهبی را از آنها سلب کرده است.

وی تخریب و غارت اموال عمومی را از دیگر جنایات هدفمند رژیم غاصب صهیونیستی علیه فلسطینیان عنوان کرد و افزود: تخریب اموالی که هیچ ضرورتی نظامی برای تخریب آنها وجود ندارد، همراه با غارت اموال مردم فلسطین، از اقدامات بارز اسرائیل است.

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، انتقال قهری جمعیت را یکی دیگر از اقدامات غیرانسانی اسرائیلی ها علیه مردم بیگناه غزه عنوان کرد و افزود: اسرائیل جمعیت شمال غزه را به اجبار به مناطق فاقد امکانات زندگی منتقل کرده و آنها را از دسترسی به آب، غذا، و خدمات درمانی محروم کرده است.

وی همچنین با اشاره به شکنجه و بدرفتاری با اسرای فلسطینی نیز اظهارکرد: موارد شکنجه زندانیان و استفاده از سلاح‌های ممنوعه، از دیگر مصادیق نقض حقوق بین‌الملل توسط اسرائیل است.

ذاکرحسین به وضعیت رژیم آپارتاید اسرائیل اشاره کرد که در آن فلسطینی‌ها حتی در سرزمین‌های اشغالی یا داخل اسرائیل، به عنوان شهروندان درجه دوم مورد تبعیض قرار می‌گیرند. این تبعیض را نه‌تنها نقض حقوق بشر، بلکه تهدیدی برای اصول بنیادین دموکراسی دانست.

اهمیت مستندسازی و روایت‌سازی از جنایات رژیم صهیونیستی

استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، مستندسازی جنایات اسرائیل و استفاده از سازوکارهای تحقیقات بین‌المللی، برای حفظ حقیقت و جلوگیری از تحریف آن را در جنگ غزه ضروری دانست و گفت که اگر جامعه جهانی در این زمینه کوتاهی کند، ممکن است روایت‌های جعلی اسرائیل در آینده غالب شوند.

وی با اشاره به قوانین داخلی ایران، مانند قانون حمایت از فلسطین و مقابله با اقدامات خصمانه رژیم صهیونیستی، خواستار استفاده از ظرفیت‌های داخلی و بین‌المللی برای پیگیری جنایات اسرائیل شد و بازسازی مناطق فلسطین و لینان را وظیفه بین المللی دانست.

این استادیار دانشگاه تهران معتقد است: این حکم برای سران رژیم اسرائیل برای نخستین بار در دیوان کیفری بین‌المللی لاهه نقطه عطفی در تاریخ عدالت بین‌المللی است و به طورحتم تضعیف مشروعیت جهانی اسرائیل و خنثی‌سازی روایت‌های جعلی از این رژیم را خواهد داشت.