تصمیم هوشمندانه تهران در حفظ نظارت پادمانی آژانس بر برنامه هسته‌ای

به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا، تشدید تنش فنی و حفظ فضای سیاسی برای تعامل میان جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی به دو خط موازی تبدیل شده که همزمان با یکدیگر حرکت می کنند.

تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) به عنوان کشورهای عضو برجام (توافق هسته ای میان ایران و ۱+۵ مصوب ۲۰۱۵ میلادی) به علاوه ایالات متحده که در نوامبر ۲۰۱۸ از این توافق خارج شد می گویند نگران توسعه بی وقفه برنامه هسته ای ایران هستند.

پاسخ تهران کم و بیش در سالهای اخیر یکسان بوده و بدعهدی طرف مقابل در رفع تحریم را دلیل اصلی توسعه کیفی و کمی بخشی از برنامه هسته ای ایران می داند که طبق برجام باید محدودیت های موقتی بر آن اعمال میشد.

آنچه که ساعت شنی را در همکاری های میان ایران و آژانس به راه انداخته دو ضرب الاجل زمانی است که اتفاقا تعریف و تاکید بر هر دو آنها به تعبیر ایران اقدامی سیاسی محسوب می شود.

براساس آخرین قطعنامه مصوب در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی (چهارمین قطعنامه‌ بعد از برجام و دومین قطعنامه در سال‌جاری) به تاریخ اول آذرماه، رافائل گروسی مدیرکل آژانس باید تا پیش از نشست دوره ای بعدی شورای حکام،که قریب به سه ماه زمان در اختیار او قرار می دهد، گزارشی جامع درباره برنامه هسته ای ایران و چند و چون همکاری های با آژانس ارائه دهد. اقدامی که به نظر می رسد زمینه سازی برای برنامه ای باشد که تروئیکای اروپایی به منظور فعالسازی سازوکار موسوم به اسنپ بک در پاییز ۱۴۰۴ به آن نیاز دارند.

چشم در برابر چشم

تشدید تنش میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی که به نظر می رسد ریشه در تمایل کشورهای غربی برای بازی سیاسی با پرونده هسته ای ایران در شرایط متفاوت منطقه ای دارد در حالی صورت گرفته که دولت چهاردهم مبنای کار در حوزه سیاست خارجی را تنش زدایی از رابطه با کشورهای اروپایی، مدیریت تخاصم با ایالات متحده و همچنین بازگرداندن توازن به سیاست خارجی اعلام کرده است.

این اولویت بندی ها در چندماه اخیر در سطح شعارهای انتخاباتی باقی نمانده و در نخستین گفت و گوهای البته محدود هیات ایرانی با برخی هیات های کشورهای اروپایی در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک و همچنین در قالب سفر رافائل گروسی به تهران و دیدار با رئیس جمهور، وزیر خارجه و رئیس سازمان انرژی اتمی مصداق هایی نیز برای نشان دادن حسن نیت تهران تعریف شد.

مقام های دولت چهاردهم همزمان با چراغ سبز نشان دادن به آژانس و تروئیکای اروپایی برای حل و فصل مسائل مورد اختلاف با توسل به دیپلماسی و حرکت در مسیر تحقق راهبرد برد برد برای جلوگیری از بحران سازی جدید پیرامون پرونده هسته ای ایران، هشدار دادند که «صدور قطعنامه در شورای حکام با واکنش تند و تیز تهران که شامل گازدهی و راه‌اندازی مجموعه‌ معتنابهی از سانتریفیوژهای جدید و پیشرفته است»، روبرو خواهد شد.

بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی تهدید تهران درباره توسعه برنامه هسته ای در پاسخ به صدور قطعنامه جدید را اینگونه در میدان عمل توصیف کرد: «در بازدید گروسی از نطنز و فردو به وی گفته شد که ظرفیت صنعتی هزاران ماشین نصب شده با تزریق گاز فعال می‌شود و تا ۴ یا ۶ ماه آینده با فعال شدن هزاران ماشین جدید سرعت غنی‌سازی افزایش می‌یابد.» با صدور قطعنامه، اقدام واکنشی ایران نیز انجام شد و افزایش ظرفیت غنی‌سازی ۶۰ درصدی در آخرین گزارش مدیرکل آژانس مورد تایید قرار گرفت. در بخش هایی از این گزارش آمده است که «ایران فعالیت‌های خود در حوزه غنی‌سازی اورانیوم را به شدت افزایش داده و قصد دارد ظرفیت تولید اورانیوم با غنای ۶۰ درصدی خود را از ۴.۷ کیلوگرم در ماه به بالغ بر ۳۴ کیلوگرم برساند.»

تهران باب بهانه گیری را باز نمی گذارد

اکنون به نظر می رسد که پس از تشدید تنش میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی دو طرف در حالی که احساس می کنند کنش و واکنش صورت گرفته آنها را در موقعیت برابری برای فرصت دادن به مذاکره قرار داده، در مسیر مدیریت تنش حرکت می کنند. نکته قابل توجه در واکنش های چند سال اخیر ایران به نقض عهدهای طرف مقابل در برجام، هوشمندی در حفظ نظارت های آژانس بر برنامه هسته ای ایران طبق تعهدات پادمانی بوده است.

اقدامی که کار رافائل گروسی برای زیر سوال بردن ماهیت صلح آمیز برنامه جاری هسته ای ایران را در گزارش های دوره ای سخت کرده و برهمین اساس است که مدیر کل در مواجه با پرسش هایی در این زمینه تاکید می کند که سندی دال بر حرکت ایران در مسیر تولید سلاح هسته ای در اختیار ندارد.

در چارچوب ادامه اجرای این سیاست از جانب تهران بود که شبکه «سی جی تی‌ ان» از انتشار گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای کشورهای عضو خبر داد. طبق این خبر، در گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته شده «از ۹ تا ۱۱ دسامبر، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ایران درباره لزوم افزایش دفعات و شدت اقدامات پادمانی در فردو و تاسیسات ذخیره مواد هسته‌ای در اصفهان گفت‌وگو کردند.

ایران با درخواست آژانس برای افزایش دفعات و اقدامات پادمانی در فردو موافقت کرد و در حال تسهیل اجرای این رویکرد است.» در این گزارش به اقدام واکنشی ایران نسبت به قطعنامه صادر شده از سوی شورای حکام هم اشاره و قید شده که « ایران تزریق گاز هگزا فلوراید اورانیوم (UF۶) به ۶ آبشار سانتریفیوژهای آی آر ۲ ام نصب شده در نطنز برای غنی‌سازی تا پنج درصد را آغاز کرد. این اقدام تعداد کل آبشارهای تغذیه شده با UF۶ طبیعی برای تولید UF۶ غنی شده تا ۵ درصد در تاسیسات نطنز را به ۷۲ می رساند.»

همزمان با این انتشار این گزارش، رافائل گروسی مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شامگاه دوشنبه در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس از تماس تلفنی خود با «سید عباس عراقچی» وزیر امور خارجه ایران و ادامه گفت‌وگوی ضروری میان دو طرف خبر داد. براساس روایت وزارت خارجه ایران از این گفت و گوی تلفنی، وزیر خارجه ضمن انتقاد از روند غیرسازنده اتخاذ شده از سوی کشورهای اروپایی تاکید کرد که «جمهوری اسلامی ایران همانطور که در پاسخ قاطع به این قبیل اقدامات هیچ درنگی از خود نشان نداد، کماکان برای همکاری سازنده با آژانس در چارچوب تعریف شده فنی آمادگی و اراده دارد.»

پرسشی که تا حدودی پس از انتشار خبر مربوط به موافقت ایران برای افزایش نظارت بر برنامه هسته ای طبق تعهدات پادمانی در فضای رسانه ای مطرح شده این است که توجیه این اقدام پس از صدور قطعنامه از سوی شورای حکام چیست؟ محمد اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی روز گذشته در پاسخ به این پرسش در حاشیه رونمایی از دستاورد پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای گفت: «در حوزه فعالیت هسته ای زمانی که با مواد هسته ای سروکار دارید، تغییر مقیاس سطح نظارت را تغییر می‌دهد. این یک امر بدیهی و طبیعی است، ما افزایش ظرفیت داریم و تعداد بازرسی باید بیشتر شود. جمهوری اسلامی ایران طبق چارچوب و ضوابط آژانس کار می‌کند و آژانس بر فعالیت ما نظارت دارد. طبیعی است وقتی شما سه واحد کار در حوزه هسته ای را به پنج واحد افزایش می دهید، نظارت هم به همان نسبت افزایش می‌یابد و اتفاق جدیدی نیست.آژانس بین المللی انرژی اتمی همواره از دسترسی لازم در چارچوب تعهدات پادمانی ایران و عضویت ما در ان.پی.تی برخوردار بوده و ما هیچ مانعی برای آن ایجاد نکردیم و نمی‌کنیم.»

ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از ساعتها مذاکره فشرده در مسیر رسیدن به راه حلی مرضی الطرفین به فرمولی به منظور افزایش «نظارت پادمانی» آژانس بر عملکرد ایران در تاسیسات هسته ای فردو دست یافتند که تامین کننده نظرات و حساسیت های تهران بوده و همزمان رضایت آژانس بین المللی انرژی اتمی را هم جلب کرده است.

شنیده های ایرنا حاکی از آن است که در روند اجرایی شدن این سازوکار بیش از آنکه تغییری در کیفیت کار بازرسان آژانس صورت بگیرد سخن از تغییر در کمیت ها و تعداد بازرسی ها خواهد بود و هسته تفاهم محدود اخیر صورت گرفته میان ایران و آژانس متمرکز بر وظایف و مسئولیت های ایران در حوزه پادمانی است.

افزایش فعالیت های هسته ای ایران در حوزه غنی سازی ۶۰ درصد به شکل طبیعی افزایش بازرسی و نظارت آژانس را می طلبد و البته عکس این حالت نیز مصداق دارد و چنانچه در آینده نزدیک براساس تفاهم یا تصمیم جدید از سوی سازمان انرژی اتمی ایران، سطح برنامه هسته ای ایران در فردو کاهش پیدا کند سطح نظارت ها نیز به تناسب کاهش صورت گرفته، تغییر خواهد کرد.

از منظر نگاه بین المللی نیز مسئله شکل گرفتن تفاهم موردی اخیر میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در شرایطی که خاطره صدور قطعنامه از سوی شورای حکام و تعیین یک ضرب الاجل زمانی برای انتشار گزارش جامع از برنامه هسته ای ایران، پررنگ است می تواند مهم و تا حدودی امیدوار کننده در مسیر مدیریت تنش باشد.

ناگفته پیدا است که اقدام تروئیکای اروپایی و ایالات متحده در پیشبرد قطعنامه اخیر علیه ایران در شورای حکام، ریشه در مصلحت سنجی ها و ابزار فشارسازی به منظور استفاده در ماه های پیش رو چه در تعامل با دولت جدید آمریکا و چه در پرونده احیای برجام یا توافقی مشابه آن دارد. در چنین شرایطی اقدام هوشمندانه تهران در رسیدن به سازوکار اجرایی مشترک با آژانس می تواند آرامش را در حوزه نظارت بر برنامه هسته ای ایران تا رسیدن به توافقی جامع تر برقرار کند.